Հոլոքոստի զոհերի հուշարձան (գերմ.՝ Denkmal für die ermordeten Juden Europas), նացիզմի զոհ դարձած հրեաների հիշատակին նվիրված հուշարձան Գերմանիայի մայրաքաղաք Բեռլինում։
Ստեղծման պատմություն
Հուշարձանային համալիրի մտահղացումն ու պլաններն ի հայտ են եկել
դեռ 1988 թվականին։ Հուշարձանի ստեղծման գաղափարը պատկանում է
բեռլինցի հրապարակախոս Լեա Ռոշին, որը 1989 թվականին կազմակերպել է
«Եվրոպայի սպանված հրեաների հուշարձանի» հատուկ հիմնադրամ։ Նախագիծն
ստացել է մի շարք հայտնի անձանց աջակցությունը, որոնց թվում էր ԳՖՀ
նախկին կանցլեր Վիլի Բրանդտը։
Հուշարձանը կառուցվել է դեկոնստրուկտիվիստ Փիթեր Այզենմանի
նախագծով։
Շինարարությունն սկսվել է 2001 թվականի հոկտեմբերի 30-ին։
Հուշարձանը բացվել է 2005 թվականին։
Հուշարձանը տեղակայված է Բեռլինի կենտրոնում՝ Բրանդենբուրգյան
դարպասների և Գերմանիայի նախկին կառավարության բունկերի տարրերի միջև։
Այն ավելի քան 2700 գորշ սալաքարերից կազմված հսկայական դաշտ է։
Հուշարձանի բացմանը հաջորդած մեկ տարվա ընթացքում այնտեղ այցելել է
շուրջ երեքուկես միլիոն մարդ։
Արձագանքներ
Հոգեբան Քոլին Էլարդը նշել է այցելուների վրա համալիրի
ճարտարապետության յուրահատուկ ազդեցությունը։ Սալաքարերի միջև ընկած
անցումները չափազանց նեղ են, որպեսզի կարողանան քայլել երկու մարդ, և
միայնակ մնացած այցելուն սկսում է վերապրել զգացումների բարդ
ամբողջություն.
Կորսվածության զգացումը գորշ սալաքարերի մեջ, որոնց հետևում չի
երևում շրջապատող աշխարհը, մոտ մարդու հետ հարկադիր բաժանումը և
անօգնականության զգացումը, որն առաջանում է միջանցիկ տարածքներն
անցնելիս, հոգում բարձրացնում են վախի, անհանգստության, կարոտի ու
միայնության ալիք։ Այդպես ճարտարապետ Փիթեր Այզենմանին հաջողվել է
ստեղծել կառույց, որ լի է զգացմունքների բազմաթիվ կարճ, բայց հզոր
արձագանքներով, որոնք ստիպված են եղել զգալ հրեաները Երկրորդ
համաշխարհային պատերազմի ժամանակ։
Էլարդը նշել է, որ համալիրի հոգեբանական ազդեցությունը
պայմանավորված է ճարտարապետական միջոցներով.
Էֆեկտը ձեռք է բերվում այցելուի վրա մարմնական ազդեցության
միջոցով։ Դուք պետք է դառնաք ինստալյացիայի մաս, անցնեք դրա միջով,
կորչեք այնտեղ. միայն այդ ժամանակ ուրիշի սարսափն ու օտար վիշտը
կդառնան շոշափելի ու ցնցող։
Գրականություն
- Daniel Baranowski u. a.; Stiftung Denkmal für die
Ermordeten Juden Europas (Hrsg.): Denkmal für die ermordeten
Juden Europas. Ort der Information, mit einem Überblick zu
Gedenkzeichen und historischen Informationen in der näheren
Umgebung. In: DKV-Edition, Deutscher Kunstverlag DKV,
Berlin / München 2010, ISBN 978-3-422-02235-5 (englisch unter dem
Titel: Memorial to the murdered Jews of Europe. ISBN
978-3-422-02236-2).
- Ute Heimrod (Hrsg.): Der Denkmalstreit — das Denkmal?
Die Debatte um das «Denkmal für die ermordeten Juden Europas». Eine
Dokumentation. Philo Verlagsgesellschaft, Philio, Berlin / Wien
1999. ISBN 3-8257-0099-2, (1300 Seiten starke Sammlung von
öffentlichen Diskussionsbeiträgen auf dem Weg zum Denkmal, inkl.
einer Dokumentation der Wettbewerbsentwürfe.)
- Jan-Holger Kirsch: Nationaler Mythos oder historische
Trauer? Der Streit um ein zentrales «Holocaust-Mahnmal» für die
Berliner Republik. In: Beiträge zur Geschichtskultur
Band 25, Böhlau, Wien / Köln / Graz 2003, ISBN 3-412-14002-3
- Claus Leggewie, Erik Meyer: Ein Ort, an den man gerne geht.
Das Holocaust-Mahnmal und die deutsche Geschichtspolitik nach
1989. Hanser, München / Wien 2005. ISBN 3-446-20586-1.
- Hans-Ernst Mittig: Gegen das Holocaustdenkmal der Berliner
Republik. Kramer, Berlin 2005, ISBN 3-87956-302-0.
- Lea Rosh, Eberhard Jäckel: Die Juden, das sind doch die
anderen. Der Streit um ein deutsches Denkmal. Philo, Berlin /
Wien 1999, ISBN 3-8257-0127-1.
- Christian Saehrendt: Information beeindruckt mehr als Kunst.
Eine Umfrage unter Schülern nach deren Besuch des
Holocaustmahnmals. In: Frankfurter Allgemeine Zeitung,
FAZ, Frankfurt am Main 23. Januar 2007.
- Joachim Schlör, Jürgen Hohmuth (Fotos), Paul Aston
(Übersetzer): Denkmal für die ermordeten Juden Europas /
Memorial to the murdered Jews in Europe. 2. Auflage Prestel,
München / Berlin / London / New York, NY 2008 (Erstausgabe 2005),
ISBN 978-3-7913-4028-9 (deutsch und englisch).
- Hans-Georg Stavginski: Das Holocaust-Denkmal. Der Streit um
das «Denkmal für die ermordeten Juden Europas» in Berlin
(1988—1999). Schöningh, Paderborn / München / Wien / Zürich
2002. ISBN 3-506-78635-0 (Zugleich Dissertation an der Freien
Universität Berlin 2001).
- Holger Thünemann: Holocaust-Rezeption und
Geschichtskultur. Zentrale Holocaust-Denkmäler in der
Kontroverse. Ein deutsch-österreichischer Vergleich. In:
Schriften zur Geschichtsdidaktik, Band 17, Schulz-Kirchner,
Idstein 2005, ISBN 3-8248-0381-X (Zugleich Dissertation an der
Universität Münster (Westfalen) 2004/2005).
- Karen E. Till: The New Berlin. Memory, Politics, Place.
University of Minnesota Press, Minneapolis, MN 2005. ISBN
978-0-8166-4011-9.
- Колин
ЭллардСреда обитания: Как архитектура влияет на наше поведение
и самочувствие = Colin Ellard “Places of the Heart: The
Psychogeography of Everyday Life”. — М.: Альпина Паблишер,
2016. — 282 p. — 2000
экз. — ISBN 978-5-9614-5390-4
Արտաքին հղումներ