Սուրբ Ծննդյան տաճար (արաբ․՝ كنيسة المهد, հուն.՝ Βασιλικὴ τῆς Γεννήσεως, եբր.՝ כנסיית המולד), քրիստոնեական եկեղեցի Բեթղեհեմում, որը, ըստ ավանդության, կառուցված է Հիսուս Քրիստոսի ծննդյան վայրում: Ավետյաց երկրի ամենասուրբ եկեղեցիներից մեկն է համարվում. մյուսը Սուրբ Հարության տաճարն է:
Աշխարհի ամենահին, ցայսօր էլ անընդմեջ գործող եկեղեցիներից է: Առաջին եկեղեցին կառուցվել է Ծննդյան քարանձավում, 330-ական թվականներին Կոստանդիանոս Ա Մեծ կայսեր կողմից: Օծվել է 339 թվականի մայիսի 31-ին և առանց ընդմիջումների գործում է մինչև մեր օրերը: Ժամանակակից 6-7-րդ դարերի բազիլիկան միակն է ողջ Պաղեստինում, որ ամբողջությամբ կանգուն է մնացել մինչմահմեդական ժամանակներից:
2012 թվականի հունիսի 29-ին Սանկտ Պետերբուգում կայացած ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի 36-րդ նստաշրջանում բազիլիկան հայտարարվել է որպես համամարդկային մշակութային ժառանգություն:
Տաճարի խորանի տակ գտնվում է աշխարհի քրիստոնեական սրբագույն վայրերից մեկը` Սուրբծննդյան քարանձավը: Քրիստոսի լույս աշխարհ գալու վայրը քարանձավի արևելյան մասում է և նշված է արծաթյա աստղով: Պահպանված ձեռագիր հիշատակարաններում առաջին անգամ քարանձավը հիշատակվել է 150-ական թվականներին: Ստորգետնյա տաճարը այստեղ գործել է դեռևս սուրբ Հեղինեի ժամանակներից:
Եկեղեցին հիմնադրվել է սրբուհի կայսրուհի Հեղինեի կողմից 330-ական թվականներին, երբ նա այստեղ ուխտագնացության էր եկել: Դրա մասին հայտնում է Եվսեբիոս Կեսարացին.
| Երկրպագելի Աստծու պատվին նա կանգնեցրել է 2 եկեղեցի: Մեկը
ծննդյան քարանձավում իսկ մյուսը համբարձման լեռան վրա:
-
|
Վայրը, որտեղ ընտրեց Հեղինեն, Ավետարաններում ստույգ նշված չէ. սակայն որոշակի տեղեկություն տալիս է Հակոբոս Ավետարանիչը: Առաջին անգամ քարանձավի մասին գրել է Օրիգենը մոտ 247 թվականին, որը փաստում է Քրիստոսի Բեթղեհեմում ծնվելը: Իսկ օրինակ փիլիսոփա Հուստինիանոսը քարանձավը նշել է որպես Բեթղեհեմից դուրս գտնվող վայր, կամ Երուսաղեմի ճանապարհին ինչ-որ տեղ:
Մի շարք եկեղեցիների հետ միասին այս եկեղեցին էլ հիմնադրվել է կայսր Կոստանդիանոսի կողմից Սուրբ Երկրում: Ի վկայություն Եվսեբիոս Կեսարացու և Կյուրեղ Սկիֆոպոլեսցու դրանք նախատեսնված էին ոչ եկեղեցական ծառայության նպատակով, այլ նրա համար, որպեսզի ցանկացողները կարողանան տեսնել Ավետարանիչների կողմից գրված վայրերը:
Կոստանդիանոսի բազիլիկան ավերվել է 529 թվականի հրդեհից, որը վրա է հասել Սամարիայի ապստամբության շրջանում: Դրա մասին վկայում են հնէաբանական ուսումնասիրությունների արդյունքում հայտնաբերված գտածոները 1934-1936 թվականներին: Հիմնականում բեթղեհեմյան բազիլիկան ընդհանուր հատկանիշներով նման է Սուրբ Գերեզմանի եկեղեցուն: Ժամանակակից շինության մեջ ամենալավը պահպանվել է հատակը:
Կայսր Հուստինիանոսին Սավվա Օծյալը խնդրագիր է ներկայացնում վերականգնելու եկեղեցին: Եկեղեցին կառուցվեց և կանգուն մնաց նույնիսկ պարսկական զորքերի հարձակումների ժամանակ (612-629 թվականներ): Սրա մասին պահպանվել է 9-րդ դարի լեգենդը.
| Սուրբ Հեղինեն որոշեց զարդարել եկեղեցին և նրա արևմտյան կողմը
խճանկարի տեսքով պատկերվեց Աստվածամորը` մանուկ Հիսուսը գրկին`
մոգերին երկրպագելիս: Պարսիկները գալով Բեթղեհեմ հիացան, տեսնելով
պարսիկ մոգ-աստղագետներին: ՈՒ իրենց ազգի հերոսներին ակնածանքով
վերաբերվելու համար որոշեցին չավերել եկեղեցին:
-
|
Խալիֆ Ալ Հաքիմի ասպատակության ժամանակ 1009 թվականին եկեղեցին նույնպես չվնասվեց, քանզի մուսուլմանները Հիսուսի ծննդավայրը ևս սրբազան վայր էին համարում և հարավային մասը բաժանված էր եկեղեցուց և օգտագործվում էր որպես մզկիթ:
Բյուզանդական ժամանականշրջանում տաճարն իրենից ներկայացնում էր եկեղեցի-մարտիրիում և չուներ եպիսկոպոսական աթոռ: Երուսաղեմի թագավորության օրոք, տաճարը վերածվեց Բեթղեհեմի և Ասկալոնի կաթոլիկ եպիսկոպոսի նստավայրը: Այստեղ թագադրվեցին մի շարք խաչակրաց արքաներ, շրջապատվեց մի շարք վանական համալիրներով և ուղղանկյուն աշտարակներով պաշտպանական պատով: Այս ժամանակաշրջանում տաճարը բազմաթիվ անգամ նկարագրվել է ուխտավորների կողմից:
Սալահ ադ Դինի արշավանքներից հետո 1187 թվականին եկեղեցուց վտարվեցին եպիսկոպոսն ու հոգևոր դասը: Հինգ տարի անց կրկին վերադառնալու հնարավորություն ունեցան երկու կաթոլիկ հոգևորական և մեկ սարկավագ, սակայն մուսուլմանները տաճարը հանձնեցին Ասորական ուղղափառ եկեղեցուն:
1229 թվականին Բեթղեհեմը կրկին անցավ Խաչակիր ֆրանկների հսկողության տակ: 1244 թվականին տեղի ունեցող անընդմեջ պատերազմների հետևանքով եկեղեցին պղծվեց թյուրք-խորեզմաական զորքի կողմից իսկ 1263 թվականին նույնիսկ ավերեց հարակից վանքերից մեկը: 1266 թվականին մամլուքների սուլթան Բեյբարս Առաջինը Կահիրե է բերել եկեղեցու մարմարը և սյուները: 1271 թվականից սկսած եկեղեցի սկսեցին կրկին այցելել կաթոլիկ ուխտավորները իսկ 1277 թվականից թույլատրեցին կատարել հոգևոր ծառայություն: Հունաց եկեղեցին 1244 թվականից տնօրինում է եկեղեցու գլխավոր խորանը և հարավային պատի մոտ գտնվող տղամարդկանց մենաստանը:
Երբ Պաղեստինը նվաճվեց Օսմանյան կայսրության կողմից քրիստոնյաների իրավունքները տաճարի նկատմամբ պահպանվեցին: Իշխանությունների թույլտվությամբ եկեղեցին բազմիցս վերանորոգվել է: 1479 թվականին տեղադրվեց կապարե նոր տանիքը, որի ծախսերը հովանավորում էր Անգլիայի թագավոր Էդուարդ IV-ը: 1670-1671 թվականներին տանիքը վերանորոգել են հույները և տեղադրել նոր իկոնոստաս (հուն.՝ εἰκονοστάσιον) (սրբապատկերներով միջնորմ):
1834 թվականի երկրաշարժը և 1869 թվականի հրդեհը խաթարեցին եկեղեցու ներքին տեսքը և կարիք եղավ կրկին վերականգնել այն: Ռուս ցարեր Ալեքսանդր III-ը և Նիկոլայ II-ը բազմիցս նվիրատվություններ են կատարել (զանգըեր, ջահեր):
Ծննդյան եկեղեցին բաղկացած է հինգ նավերից: Հուստինիանոս կայսեր վերակառուցումից հետո բազիլիկայի չափերը հասան 53,2-ը 26,8-ի (մ.): Հենց այդ ժամանակ էլ եկեղեցու արևելյան խորանի մասը ընդարձակվեց:
Եկեղեցին կառուցված է սրբատաշ քարից: Առաստաղը փայտամած է: Նավերը միմյանցից բաժանված են սյունաշարերով, որոնցում կան 10 սյուներ: Սյուները պսակված են կորնթոսյան ոճով: Պատերը և հատակը մարմարապատ են: Պատերի վերին մասում կան խճանկարներ, որոնք պահպանվել են որոշ հատվածներով: Ներքին միջավայրը ի սկզբանե լուսավորվում էր 22 պատուհաններով, որոնք, սակայն, այսօր փակված են:
Եկեղեցին համատեղության կարգով պատկանում է Երուսաղեմի ուղղափառ, Հայ առաքելական և Հռոմի կաթոլիկ եկեղեցիներին: Բոլոր երեք քրիստոնեկան եկեղեցիներն էլ ունեն իրենց վանական համայնքներն ու սահմանված վայրերը եկեղեցու մեջ: Ուղղափառ եկեղեցուն է պատկանում հարավ-արևելյան մասը, Հայ առաքելական եկեղեցին զբաղեցնում է հարավ-արևմտյան մասը իսկ կաթոլիկ եկեղեցին, ովքեր ներկայացված են ֆրանցիսկյանների միաբանությամբ` հյուսիս-արևմտյան:
