Կիրստենբոշ ազգային բուսաբանական այգի (անգլ.՝ Kirstenbosch National Botanical Garden), բուսաբանական այգի Քեյփթաունում՝ Սեղանաձև լեռան արևելյան ստորոտում: Այգին հանդիսանում է երկրի ինը ազգային բուսաբանական այգիներից մեկը, որն ընդգրկում է Հարավային Աֆրիկայի վեց տարբեր կենսաբազմազանություններից հինգը և կառավարվում է Հարավային Աֆրիկայի կենսաբազմազանության ազգային ինստիտուտի (SANBI) կողմից: Մինչև 2004 թվականի սեպտեմբերի 1-ը կառույցը հայտնի էր որպես ազգային բուսաբանական ինստիտուտ:
Ստեղծվել է 1913 թվականին՝ պահպանելու երկրի եզակի բուսականությունը: Կիրստենբոշը մեծ տեղ է հատկացնում բնիկ բույսերի մշակմանը:
Այգին ներառում է մի մեծ ջերմոց (Բուսաբանական հասարակական ջերմոց), որտեղ ցուցադրվում են բույսեր տարբեր շրջաններից, այդ թվում սավաննայից, ֆինբոշից, կառուից և այլն: Բացօթյա տարածքում ուշադրության կենտրոնում են Կապի շրջանին բնորոշ բույսերը:
1660 թվականին Յան վան Ռիեբեկի հրամանով Նիդերլանդների գաղութի պարագծի որոշակի պաշտպանության համար տնկվել է վայրի նշենու և մորենու ցանկապատ: Յան վան Ռիեբեկի ցանկապատ կոչվող այս հատվածները դեռևս պահպանվում են Կիրստենբոշում: Ցանկապատը համարվում է տեղական նշանակության ժառանգություն: Բուսաբանական այգու տարածքը օգտագործվել է անտառանյութի բերքահավաքի ժամանակ:
Այգու անվան Կիրստեն հատվածը գալիս է 18-րդ դարում հողատարածքի կառավարիչ Ջ. Ֆ. Կիրստենի անունից, բոշ հատվածը հոլանդերեն «անտառ» կամ «թուփ»:
1811 թվականին, երբ գաղութի սեփականության իրավունքն անցավ Բրիտանիային, Կիրստենբոշի տարածքի օգտագործման մեջ փոփոխություններ տեղի ունեցան: 1823 թվականին այգին ձեռք բերեց Էքստեեն ընտանիքը, հետագայում այն դարձավ Կլոետե ընտանիքինը (հայտնի տոհմ Քեյփում): Նրանց օրոք տարածքն ավելի մշակվեց, տնկվեցին կաղնու, պտղատու ծառեր և խաղողի այգիներ: 1895 թվականին հողատարածքը ձեռք է բերել Սեսիլ Ջոն Ռոդսը, որից հետո տարածքը դարձավ անմշակ, խոզերի մեծ խմբեր սնվում էին կաղիններով և թավալվում ջրավազաններում: Հայտնի Կամֆորա պողոտան (Camphor Avenue) տնկվել է 1898 թվականին: Կիրստենբոշ այգիների տարածքը Սեսիլ Ռոդսը նվիրաբերել է պետությանը (Սեսիլ Ռոդսը մահացել է 1902 թվականին):
Տարածքի պատմությունը որպես բուսաբանական այգի սկսվում է Քեմբրիջի համալսարանի բուսաբան Հենրի Հարոլդ Պիրսոնից, որը 1903 թվականին եկել է Կապի գաղութ Հարավային Աֆրիկյան քոլեջի (Քեյփթաունի համալսարան) նոր Բուսաբանության ամբիոնի պրոֆեսորի պաշտոնը զբաղեցնելու համար: 1911 թվականի փետրվարին Պիրսոնը Կիրստենբոշի տարածք այցելեց սայլակով գնահատելու դրա հարմարավետությունը որպես բուսաբանական այգի: 1913 թվականի հուլիսի 1-ին գաղութի կառավարությունը տարածքը տրամադրեց այդ նպատակի համար տարեկան £ 1000 բյուջեով: Տնօրենի պաշտոնի համար աշխատավարձ նախատեսված չէր, սակայն Պիրսոնը պաշտոնն ընդունեց առանց վարձատրության: Նա ապրում էր այգում դժվար և սուղ հանգամանքներում:
Պիրսոնին դիմակայելը դժվար էր: Տարածքը պատված էր բուսականությամբ, բնակեցված էր վայրի խոզերով, մոլախոտերով ու տնկված այգիներով: Դրամական միջոցները սուղ էին, բյուջեն համալրվում էր վառելափայտի և կաղնու վաճառքով: Պիրսոնը սկսեց աշխատանքը Կիրստենբոշի "The Dell" տարածքում՝ տնկելով ցիկադեներ, որոնք այսօր էլ տեսանելի են:
Պիրսոնը մահացել է 1916 թվականին թոքաբորբից: Նա թաղվել է իր սիրելի այգում, և նրա տապանագիրը դեռ այգում է: 1913 թվականից սկսած այգին հաջորդաբար գտնվել է «Հարավային Աֆրիկայի բուսաբանական հանրության», «Հարավային Աֆրիկայի ազգային բուսաբանական այգիների», Ազգային բուսաբանական ինստիտուտի և Հարավային աֆրիկյան կենսաբազմազանության ինստիտուտի (SANBI, 2004 թվականից) ենթակայության ներքո: 2013 թվականին այգին նշել է իր 100-ամյակը և թողարկել «Կիրստենբոշ. ամենագեղեցիկ այգին Աֆրիկայում» հուշագիրքը:
Կիրստենբոշում աշխատող գիտնականները, ինչպիսիք են Ուինսոմ Բարքերը, Գրահամ Դունկան և Ջոն Մանինգը, հրատարակել են բազմաթիվ գիտական հոդվածներ, գրքեր և մենագրություններ Հարավային Աֆրիկայի բուսական աշխարհի վերաբերյալ, այդ թվում` Kirstenbosch Gardening Series: Հրատարակվել են նաև մի շարք մենագրություններ, որոնք հայտնի են որպես Memoirs of the Botanical Survey of South Africa, Annals of the Kirstenbosch Botanic Gardens և Strelitzia:
Compton Herbarium-ը, որը հետազոտական գործունեություն է իրականացնում, ներառյալ նոր տեսակների հայտնաբերում և նկարագրում, գտնվում է Կիրստենբոշ ազգային բուսաբանական այգում:
2015 թվականին Միջազգային զբոսայգու զբոսաշրջային պարգևների կենտրոնը Կիրստենբոշ բուսաբանական այգին հայտարարել է «Տարվա միջազգային այգի»:
1951 թվականին Պրետորիայի բուսաբանական բաժնից ստեղծվեց Բուսաբանական հետազոտությունների ինստիտուտը (BRI), որն իր հերթին 1989 թվականին դարձել է Ազգային բուսաբանական ինստիտուտ (NBI): 2004 թվականին Ազգային բուսաբանական ինստիտուտն ընդրկվեց ավելի լայն կազմավորման՝ Կենսաբազմազանության ազգային ինստիտուտի (SANBI) մեջ: 1921 թվականից Ազգային բուսաբանական ինստիտուտը հրատարակել է Bothalia գիտական բուսաբանական ամսագիրը, որը 2014 թվականին անվանափոխվել է Bothalia – African Biodiversity & Conservation արտացոլելու Կենսաբազմազանության ազգային ինստիտուտի ավելի լայն շրջանակը:
