Թանգարանային կղզի (գերմ.՝ Museumsinsel), Շպրեինզել կղզու հյուսիսային մասի անվանումը, որտեղ գտնվում են Բեռլինի շատ թանգարաններ: Թանգարանային կղզին գրավում է մեծ թվով զբոսաշրջիկների և արվեստի երկրպագուների ամբողջ աշխարհից: 1999 թվականից ճարտարապետական և մշակությանին այս եզակի համալիրը ընդգրկվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության ցանկում:
Միջնադարում Շպրեինզել կղզու հյուսիսային մասը ճահճուտ տարածք էր: Կղզու հարավային առավել բարձր հատվածում դեռևս 13-րդ դարից հիմնվել էր Քյոլն քաղաքը, իսկ հյուսիսային մասում հետագայում հիմնվեցին այգիներ: 17-րդ դարում Շպրեեի ձախ վտակից ջրանցքներ են անցկացվում, ինչի շնորհիվ կղզու հյուսիսային մասը չորացվում է: Շպրեե վտակի և Կուպֆերգրաբեն ջրանցքի միջև գոյանում է Քյոլնի կղզյակը (գերմ.՝ Cöllnische Werder), որտեղ 17-րդ դարի երկրորդ կեսին հիմնվում է Լյուստգարդեն զբոսայգին: 1748 թվականին Պոմերանցերհոֆ ծաղկաջերմոցը` իր արևադարձային մրգերով, արմավենիներով, էկզոտիկ բույսերով, Լյուստգարդենի մասին վերջին վկայությունն է: Ջրանցքներով առևտրական կապերի զարգացման արդյունքում այդ տարածքում կառուցվում են պահեստներ: Հետագայում կղզում լրացուցիչ պահեստներ են կառուցվում ալյուրի և աղի համար:
1797 թվականին Ֆրիդրիխ Վիլհելմ II արքան ընդունում է հնագետ, արվեստագիտության պրոֆեսոր Ալոիս Հիրտի` նոր թանգարան հիմնելու առաջարկը, որտեղ պետք է պահվեին արվեստի` անտիկ և նոր շրջանի գործեր: 1810 թվականին արքայական հրովարտակով Ֆրիդրիխ Վիլհելմ II-ը հանձնարարում էր ընտրել արվեստի գործեր հասարակական հավաքածուի համար:
1822 թվականին Կարլ Ֆրիդրիխ Շինկելը ներկայացնում է նոր շենքի նախագիծը, որի համաձայն նախատեսվում էր Շպրեինզել կղզու հյուսիսային մասի կառուցապատումը: Բացի թանգարաններից` նախատեսվում էին Կուպֆերգրաբեն ջրանցքի հարթեցման աշխատանքներ և մի քանի կամուրջների կառուցում: Աշխատանքները հսկող հանձնաժողովը գլխավորում էր Վիլհելմ Հումբոլդտը:
Թանգարանային կղզու առաջին թանգարանը` կառուցված 1830 թվականին, Հին թանգարանն էր, որը միաժամանակ Պրուսիայի հասարակական առաջին թանգարանն էր: 1876 թվականին դրան հաջորդում է Ազգային պատկերասրահի (ներկայումս` Ազգային հին թանգարան) բացումը: 1904 թվականին կղզու ծայրամասում բացվում է Կայզեր Ֆրիդրիխի թանգարանը (ներկայումս` Բոդե թանգարան): 1930 թվականին Թանգարանային կղզում կառուցվում է հերթական շենքը` Պերգամոն թանգարանը: Թանգարանային կղզու շնորհիվ, որը դարձավ արվեստի և գիտության բեռլինյան կենտրոն, Բեռլինը կոչվեց «Շպրեեի Աթենք»:
870-ական թվականներին «թանգարանային կղզի» արտահայտությունը բնորոշում էր կղզու այդ հատվածը` Պրուսիային հավակնություններ տալով Փարիզի և Լոնդոնի հետ եվրոպական մշակութային կենտրոն դառնալու: 1880 թվականին թանգարանների տնօրենների խորհրդակցության ժամանակ որոշվում է Թանգարանային կղզում պահել բացառապես «բարձր արժեք» ներկայացնող գործեր, այսինքն` ժամանակի պատկերացումով Եվրոպայի և Մերձավոր Արևելքի արվեստը:
Հետագա կառույցների նպատակն էր արվեստի անընդհատ աճող նմուշների ցուցադրության համար լրացուցիչ տարածքներ ստեղծել: Գերմանացի ճարտարապետ Ալֆրեդ Մասելը ծրագրել էր իր նախագծած կառույցի` Պերգամոնի թանգարանի համար նոր մասնաշենք կառուցել եգիպտական հավաքածուի համար: Սակայն այդ նախագծերը չեն իրականցվում տեխնիկական և ֆինանսական դժվարությունների պատճառով: Նացիոնալ-սոցիալիստների օրոք Բեռլինի վերապլանավորման ծրագրեր են մշակվում, որոնք ընդգրկում էին նաև Թանգարանային կղզին: Այնտեղ նախատեսվում էր կառուցել ևս չորս շենք ճարտարապետ Վիլհելմ Կրայսի նախագծով: Այդ ծրագրի համաձայն` Շպրեեի հյուսիսային ափին` Բոդե թանգարանի դիմաց, պետք է կառուցվեին Գերմանական թանգարանը, 19-րդ դարի թանգարանը, Եգիպտոսի և Առաջավոր Ասիայի արվեստի թանգարանը: Ծրագրի վերանայումից հետո կառուցվեց Եգիպտական թանգարանը` 75.000 կմ² մակերեսով ցուցասրահներով: Այդ տարածքում նոր թանգարանի կառուցումը կհանգեցներ Մոնբիժու պալատի քանդմանը: Բեռլինյան Ցեյխհաուզ շենքի պատմառազմական հավաքածուի համար նախատեսվում էր կառուցել Համաշխարհային պատերազմի թանգարան: Ճարտարապետ Հանս Դուստմանի առաջարկով նախատեսվում էր կղզու հարավային մասում կառուցել Ազգագրական թանգարան: Սակայն այս բոլոր նախագծերն անկատար մնացին վերահաս Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի պատճառով:
Երկրորդ աշխարհամարտին կղզու թանգարաններն ավերվել են ավելի քան 70 %-ով: Նրանց աստիճանական վերակառուցման նախագիծը մինչև 1950 թվականը դեռևս չէր ընդգրկել ամենից շատ տուժած Նոր թանգարանը: Նոր թանգարանի ավերակները, որոնք «ամոթալի հետք» էին անվանվել, նախատեսվում էր ամբողջովին մաքրել, ինչը, սակայն, անընդհատ ձգձգվում էր: Ֆինանսական մեծ ներդրում պահանջող աշխատանքներն սկսվում են միայն 1987 թվականին: Նախատեսվում էր աշխատանքներն ավարտել 1989 թվականին, սակայն միջոցների սղության պատճառով դրանք այդպես էլ չեն սկսվում:
Գերմանիայի վերամիավորումից հետո` 1990-ական թվականների ավարտին, սկսվում են կղզու մասշտաբային վերականգնման աշխատանքները: 1999 թվականին Պրուսական արվեստի ժառանգության ֆոնդը հաստատում է Թանգարանային կղզու վերականգնման ծրագիրը, որով նախատեսվում էր հավաքածուների վերականգնում, արդեն եղած շենքերի բարեկարգում, ճարտարապետական միասնական համալիրի ստեղծում: Պետական կառավարությունը 2010 թվականին 20 միլիոն դոլար էր խոստացել Բեռլինի վարկանիշը բարձրացնող ծրագրերի համար, իսկ Յունեսկօ-ն կղզին հռչակել է Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտ:
Թանգարանային կղզու հյուսիսային մասը հատվում է Մոնբիժու կամրջի հետ, որը կղզին կապում է Շպրեե վտակի երկու ափերին: Երկու կամուրջներն էլ փակ են հասարակական տրանսպորտի համար` ապահովելով Բոդե թանգարանի մուտքը, որը նեոբարոկկոյի ոճով եռանկյունաձև շենք է:
Բոդե թանգարանի հարավային կողմից կղզին հատվում է բեռլինյան քաղաքային էլեկտրագնացքի գծի հետ, որը Բոդե թանգարանը բաժանում է Պերգամոնի թանգարանից: Սա կղզու համալիրի ամենաուշ կառուցված թանգարանն է, որը ամենաշատ այցելություններ ունեցող բեռլինյան թանգարանն է և համաշխարհային ճանաչում ունի իր անտիկ ցուցանմուշների, հատկապես Պերգամոնի խորանի շնորհիվ: Թանգարանի մուտքը հրապարակ է` երեք կողմից սահմանափակված է թանգարանի մասնաշենքերով, որտեղ կարելի է մտնել Ամ Կուպֆերգրաբեն փողոցի հետիոտնային կամրջով:
Պերգամոնի թանգարանին հարավ-արևմուտքից հարում է Նոր թանգարանը, որը Երկրորդ աշխարհամարտից հետո ամբողջովին վերածվել էր ավերակների, իսկ հարավ-արևելքից` Ազգային հին թանգարանը, որն արտաքինից անտիկ տաճար է հիշեցնում: Պատկերասրահի մուտքի մոտ վեր է խոյանում Ֆրիդրիխ Վիլհելմ IV-ի արձանը, ում ձեռքին են պատկանում շենքի առաջին էսքիզները: Ազգային թանգարանի մուտքի մոտ մարգագետինը ձևավորված է քանդակներով: Շպրեե գետակի հարավային և արևելյան մասերում մարգագետինը սահմանափակված է դորիական ոճի կամարաշարերով: Ամռան ընթացքում այստեղ կազմակերպվում են կինոդիտումներ և բացօթյա համերգներ:
Նոր թանգարանի և ազգային պատկերասրահի հարավային կողմից կղզին հատում է Բոդեշտրասե փողոցը, որը բաց է տրանսպորտային երթևեկության համար: Նրան միացող Ֆրիդրիխսբրյուկե կամուրջը փակ է մեխանիկական տրանսպորտի միջոցների համար: Այդ փողոցից հարավ` կղզու արևմտյան մասում են գտնվում Հին թանգարանն ու Լյուստգարդենը, իսկ արևելյան մասում` Բեռլինի մայր տաճարը:
Բեռլինի մայր տաճարից հյուսիս` Ազգային հին պատկերասրահի դիմաց, ամառային երեկոներին օրնիթոլոգիայի սիրահարները կարող են ականատեսը լինել բնության զարմանալի երևույթներից մեկին. տասնյակ հազարավոր սարյակներ ուղևորվում են շագանակենու անտառ` գիշերելու:
Կղզու հինգ թանգարաններ մտնում են «Բեռլինի պետական թանգարաններ» միավորման մեջ, որն իր հերթին Պրուսական մշակութային ժառանգության ֆոնդի մաս է կազմում:
Թանգարանային կղզու թանգարաններում գերակշռում են հնագիտական հավաքածուներն ու 19-րդ դարի արվեստի նմուշները: Գերմանիայի վերամիավորումից հետո սկսվել է երկատված հավաքածուների միավորման գործընթացը: Թանգարանային կղզու գլխավոր նախագծի համաձայն` նախատեսվում է բոլոր թանգարանների ցուցանմուշների միասնական ցուցադրումը: Մուտքի նոր շենքը, որի բացումը նախատեսվում էր 2008 թվականին, դառնալու էր ողջ կղզու ընդհանուր մուտքը: Այնտեղ են տեղակայվելու տեղեկատվական կենտրոնը, սրճարաններ, խանութներ, ռեստորաններ, հատուկ հանդիսությունների և ցուցահանդեսների սրահներ:
Հին թանգարանի հիմնական հարկում ներկայացված է անտիկ հավաքածուի մի մասը` քանդակներ, զենքեր, ոսկյա և արաթե զարդեր, հին հունական արվեստի բացառիկ նմուշներ` սկսած կիկլադյան քաղաքակրթությունից մինչև ուշ հռոմեական շրջան: Թանգարանի վերին հարկում 2005 թվականի օգոստոսից ժամանակավորապես գործում է Բեռլինի եգիպտական թանգարանը, որն այնտեղ է տեղափոխվել Շառլոտենբուրգից: 2009 թվականին այն կրկին գրավել է իր նախկին տեղը վերակառուցված Նոր թանգարանում:
Վերակառուցված Նոր թանգարանը 2009 թվականի բացումից հետո ընդունել է Եգիպտական թանգարանի նաև պապիրուսների հավաքածուները, որի մեջ են ներառված Նեֆերտիտիի կիսանդրին և Էխնաթոնի շրջանի արվեստի հայտնի այլ գործեր: Նոր թանգարանում մասամբ ցուցադրված են նաև Նախապատմական շրջանի թանգարանի նմուշներ, որոնք վերաբերում են քարե դարին և պատմական վաղ այլ շրջանների:
Պերգամոնի թանգարանի երեք մասնաշենքերում հավաքված են ճարտարապետական նմուշներ` հին հունական և հռոմեական քանդակներ, վեցհազարամյա ցուցանմուշներ Առաջավոր Ասիայից, Իսլամական արվեստի թանգարանի նմուշներ: Պերգամոնի թանգարանը համաշխարհային ճանաչում է ձեռք բերել Պերգամոնի խորանի վերակառուցված համալիրով, Իշտարի դարպասներով:
Ազգային հին պատկերասրահի հավաքածուում ներկայացված են 19-րդ դարի քանդակագործության և գեղանկարչության գործեր` սկսած Կասպար Դավիդ Ֆրիդրիխից և ֆրանսիական իմպրեսիոնիստներից մինչև նազարեթցիների ֆրեսկոները Հռոմում:
2006 թվականի հոկտեմբերի 17-ին Բոդե թանգարանի վերանորոգումից հետո ներկայացվել են Բյուզանդական արվեստի թանգարանի նմուշներ (III—XIX դարեր), վաղ միջնադարի իտալական և գերմանական քանդակներ: Դրամանիշերի սրահում պահպանվում են դրամների` Ք. ա. VII դարից մինչև XX դարի նմուշներ, ինչպես նաև գերմանացի նկարիչների գործեր:
2005 թվականին բեռլինյան թանգարանների այցելուներից Թանգարանային կղզի է այցելել յուրաքանչյուր յոթերորդը: